Jakie są możliwości dochodzenia przez kierowców w trasach międzynarodowych ryczałtów za noclegi?
Minęło ponad półtora roku od podjęcia przez Sąd Najwyższy słynnej już uchwały z dnia 12 czerwca 2014 r. w sprawie prowadzonej za sygn. akt II PZP 1/14, w której SN wyjaśnił rozbieżności w orzecznictwie stwierdzając, że zagwarantowanie kierowcy- pracownikowi samochodu ciężarowego odpowiedniego miejsca do spania w kabinie tego pojazdu podczas wykonywania przewozów w transporcie międzynarodowym nie jest tożsame z zagwarantowaniem przez pracodawcę bezpłatnego noclegu w rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 236, poz. 1991 ze zm.), a to sprawia, że pracownikowi przysługuje zwrot kosztów noclegu na warunkach i w wysokości określonych w § 9 ust. 1-3 tego rozporządzenia albo na korzystniejszych warunkach i wysokości, określonych w umowie o pracę, układzie zbiorowym pracy lub innych przepisach prawa pracy.
W sprawie tej kierowca jednej z dolnośląskich firm przewozowych wysunął wobec swojego pracodawcy roszczenie pieniężnej tytułem zapłaty za ryczałty związane z niezapewnieniem miejsca noclegowego. Sąd I instancji zasądził żądaną kwotę na rzecz powoda. W postępowaniu wyrok nie został zmieniony, a apelacja pracodawcy została oddalona. Sprawa w wyniku skargi kasacyjnej firmy zatrudniające powoda – kierowcę trafiła do Sądu Najwyższego. Skład trzyosobowy nie zdecydował się rozstrzygnąć w sprawie i przekazał zagadnienie do decyzji składu siedmiu sędziów.
Uchwała SN w przedmiocie możliwości dochodzenia przez kierowców w trasach międzynarodowych ryczałtów za noclegi była jednoznaczna i w sposób klarowny rozwiała wątpliwości. Pomimo tego sprawa nie została zamknięta i wyjaśniona raz na zawsze. Zaraz po zapadnięciu uchwały zapowiadano, że w jej rezultacie międzynarodowe firmy transportowe wycofają się z polskiego rynku transportowego, a także to że mniejsze firmy nie będą w stanie podołać nowym zwiększonym kosztom wynikającym z zatrudniania kierowców samochodów ciężarowych na trasach międzynarodowych.
Niewątpliwie nastąpiła lawina pozwów w sądach na terenie całej Polski, w których kierowcy wyjeżdżający za granicę domagali się zwrotu ryczałtów za noclegi. Z punktu widzenia firm transportowych najgorsze było to, że dotyczyło to również okresu sprzed podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy.
Dochodzący roszczeń z tytułu ryczałtów za noclegi kierowcy powołują się głównie na argumenty przedstawione w samej uchwale Sądu Najwyższego oraz zaprezentowaną tam wykładnię przepisów. Przypomniano w niej, że nowelizacją z dnia 12 lutego 2010 r. ustawy o transporcie drogowym oraz o zmianie niektórych innych ustaw wprowadzono nową definicję podróży służbowej kierowcy jako każdego zadania służbowego polegającego na wykonywaniu na polecenie pracodawcy: a) przewozu drogowego poza siedzibę pracodawcy lub b) wyjazdu poza siedzibę pracodawcy, w celu wykonania przewozu drogowego (art. 2 pkt 7 ustawy o czasie pracy kierowców). W art. 21a ustawy wprowadzono zasadę, że kierowcy w podróży służbowej przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem tego zadania służbowego, ustalane w sposób określony w przepisach art. 775 § 3-5 k.p. (była to reakcja ustawodawcy na uchwałę z dnia 19 listopada 2008 r. II PZP 11/08). Powiększony skład Sądu Najwyższego orzekający w sprawie II PZP 1/14 uznał, że przywołana nowelizacja jest wyrazem akceptacji kontynuowania w praktyce fikcji, w której kierowca-pracownik otrzymuje wynagrodzenie za pracę niestanowiące rzeczywistego ekwiwalentu za świadczoną pracę, zaś ów ekwiwalent stanowią (zaoszczędzane) świadczenia z tytułu podróży służbowej (diety, zwrot kosztów noclegu).
A zatem podróże kierowców transportu międzynarodowego po wejściu w życie w/w nowelizacji ustawy tj. 3 kwietnia 2010 r. są podróżami służbowymi. Zagadnienie prawne zostało odniesione do przepisów rozporządzenia z 2002 r., które obowiązywało w okresie objętym roszczeniami w rozpoznawanej sprawie (między czerwcem 2007 r. a marcem 2009 r.). Aktualnie od 1 marca 2013 r. obowiązuje rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz.U. z 2013 r., poz. 167; dalej rozporządzenie z 2013 r.).
Podstawowy dla rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego § 9 ust. 4 rozporządzenia z 2002 r. (tak samo jego odpowiednik § 16 ust. 4 rozporządzenia z 2013 r.) stanowi, że zwrot kosztów noclegu – zarówno w wysokości stwierdzonej rachunkiem hotelowym, w granicach ustalonego na ten cel limitu (ust. 1), jak i w kwocie ryczałtu w wysokości 25% limitu przy braku rachunku – nie przysługuje pracownikowi, gdy pracodawca (lub strona zagraniczna) zapewnia pracownikowi “bezpłatny nocleg”. Pojęcia „odpowiednie miejsce do spania” i „bezpłatny nocleg”” nie mogą być utożsamiane (zamiennie traktowane), a wręcz odwrotnie – użycie różnych sformułowań w przepisach prawa oznacza, że są to różne pojęcia; – zasadniczo prawodawca odnosi pojęcie „noclegu” do usługi hotelarskiej (motelowej; pośrednio także do noclegu opłaconego w cenie karty okrętowej lub promowej), o czym świadczy nie tylko zwrot kosztów w wysokości stwierdzonej rachunkiem hotelowym (za usługi hotelarskie), ale także wysokość ustalonych limitów; – usługa hotelarska obejmuje szerszy zakres świadczeń niż tylko udostępnienie “miejsca do spania”, w szczególności możliwość skorzystania z toalety, prysznica, przygotowania gorących napojów itp., a także (ewentualnie) zapewnienie wyżywienia, co powoduje obniżenie diety; – brak przedstawienia rachunku za usługi hotelarskie oznacza, że pracownik nie korzystał z hotelu (wzgląd na racjonalnego prawodawcę, który to przewidział); wówczas zwrot kosztów noclegu zostaje ograniczony do 25% limitu stanowiącego ryczałt za koszty realnie ponoszone w czasie podróży, bez korzystania z usług hotelowych; – istota “ryczałtu” jako świadczenia kompensacyjnego (w tym wypadku przeznaczonego na pokrycie kosztów noclegu) polega na tym, że świadczenie wypłacane w takiej formie z założenia jest oderwane od rzeczywistego poniesienia kosztów i nie pokrywa w całości wszystkich wydatków z określonego tytułu (bo nie są one udokumentowane); w zależności od okoliczności konkretnego przypadku kwota ryczałtu – która jako uśredniona i ujednolicona ustalona jest przez prawodawcę – pokryje więc pracownikowi koszty noclegowe w wymiarze mniejszym albo większym niż faktycznie przez niego poniesione.
Doprowadziło to Sąd Najwyższy to do ogólnego wniosku, że zapewnienie przez pracodawcę pracownikowi (kierowcy wykonującemu przewozy w międzynarodowym transporcie drogowym) odpowiedniego miejsca do spania w kabinie samochodu ciężarowego, czyli wyposażenie samochodu w odpowiednie urządzenia (leżankę, klimatyzację, ogrzewanie itp.) pozwala na wykorzystanie przez kierowcę w samochodzie dobowego (dziennego) odpoczynku, przy spełnieniu warunków określonych w art. 8 ust. 8 rozporządzenia nr 561/06; natomiast nie oznacza zapewnienia mu przez pracodawcę bezpłatnego noclegu w rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia z 2002 r. Taki stan rzeczy uprawnia pracownika do otrzymania od pracodawcy zwrotu kosztów noclegu co najmniej na warunkach i w wysokości określonych w § 9 ust. 1 lub 2 tego rozporządzenia.
Jednakże firmy transportowe nie są w takiej sytuacji bezbronne i wytaczanych przeciwko nim postępowaniach przedstawiają szereg zarzutów i argumentów na ich poparcie, które przedstawię w kolejnym wpisie blogowym.
Adwokat Robert Trzaskowski
możliwości dochodzenia przez kierowców w trasach międzynarodowych ryczałtów za noclegi, możliwości dochodzenia przez kierowców w trasach międzynarodowych ryczałtów za noclegi, możliwości dochodzenia przez kierowców w trasach międzynarodowych ryczałtów za noclegi, możliwości dochodzenia przez kierowców w trasach międzynarodowych ryczałtów za noclegi, możliwości dochodzenia przez kierowców w trasach międzynarodowych ryczałtów za noclegi